فضای مثبت و منفی در عکاسی

توجه به فضای مثبت و منفی در عکاسی چه تاثیری بر کیفیت عکس دارد؟ هر چه بیشتر در عکاسی عمیق شوید، بیشتر می‌فهمید که همه چیز به احساسات مربوط است. هر تصمیمی که می‌گیرید – روند فکری شما – همه و همه به همان یک دلیل مهم هستند. یک مثال برجسته؟ فضای مثبت و منفی. این دو المان عکاسی به‌خاطر احساساتی که حمل می‌کنند، حائز اهمیت هستند. پس فضای مثبت و منفی چیست و چگونه می‌توانید از آن برای بهبود کار خود استفاده کنید؟

１) فضای مثبت و منفی چیست؟

همه چیز به این بستگی دارد که چه چیزی در عکس توجه را به خودش جلب می‌کند. کدام قسمت‌های عکس بیشتر از همه جلب توجه می‌کنند؟ کدام قسمت‌ها جزو پس‌زمینه می‌شوند؟

• فضای مثبت هر قسمتی از عکس است که از محیط و اطرافش قابل تفکیک باشد.
  این شامل سوژه‌ی شما و جزئیات باارزش دیگر می‌شود.
• فضای منفی دقیقا برعکس است – قسمت‌هایی از عکس که توجه زیادی جلب نمی‌کنند، فضای مثبت را در بر گرفته‌اند و ضربه‌گیر آن شده‌اند.

ساده‌ترین مثال نوشتن روی یک تکه کاغذ است. کلمه‌ها بیرون می‌زنند و پس‌زمینه نه. پس کلمه‌ها فضای مثبت هستند و پس‌زمینه فضای منفی است. عکس‌ها متفاوت هستند. نگاهی به عکس زیر بیندازید.

البته همیشه هم از سایه‌هایی عکس نمی‌گیرید که فضای مثبت و منفی آن‌ها به همین سادگی پیدا باشد، اما امیدوارم این عکس شما را برای ترکیب‌بندی‌های پیچیده‌تر آماده کند. هر عکسی که باشد، این مفاهیم همیشه کاربرد دارند.

توضیح عکس: درخت و پرنده شدیدا از پس‌زمینه جدا هستند. این باعث می‌شود آن‌ها فضای مثبت باشند و آسمان فضای منفی شود. درست مانند کلمه‌های روی کاغذ.

２) فضاهای مثبت – مثال

برخی از عکس‌ها بیشتر از عکس‌های دیگر فضای مثبت و منفی دارند. در ذیل چند عکس با میزان زیادی فضای مثبت به شما نشان می‌دهم و توضیح می‌دهم چه چیزی باعث شده این گونه باشند.

۲.۱) جنگل شلوغ

در این مثال، برگ‌ها و تنه‌های درختان در سطح عکس خودنمایی می‌کنند. اینجا یک «پس‌زمینه» مشخص وجود ندارد.
شاید بگویید درختانی که به‌رنگ آبی درآمده‌اند، می‌توانند پس‌زمینه باشند؛ که منطقی است اما آن‌ها فضای زیادی از عکس را اشغال نکرده‌اند.
همین گزاره درباره‌ی مرکز تنه‌های درختان نیز صدق می‌کند، که جزئیات بسیار کمی در تاریک‌ترین مناطق‌شان دارند.
اما باز هم فقط بخش کوچکی از عکس را پوشش می‌دهند. به غیر از آن، کسر زیادی از عکس بافت و جزئیات زیادی دارد. عکس بسیار شلوغی است.

۲.۲) معماری پاریس

این عکس مثال بارزی از عکسی با فضای مثبت زیاد است. کل عکس از بالا تا پایین پر از جزئیات است و اصلا پس‌زمینه‌ی مشخصی وجود ندارد. عکس پر هرج‌ومرجی است و زیبایی‌اش هم به همین است. هدف من اینجا چه بوده است؟ می‌خواستم به شما معماری جذاب و شلوغ و دیوانه‌وار پاریس را نشان دهم. این عکس خوب شده است چرا که ترکیب‌بندی شلوغ آن به طبیعت شلوغ شهری می‌آید. هر بخش از این عکس جلب توجه می‌کند اما هیچ بخشی به‌طور خاصی بیشتر از بخش دیگری جلب توجه نمی‌کند. همه‌اش فضای مثبت است.

３) فضای منفی – مثال

فضای منفی در دنیای عکاسی درست به اندازه‌ی فضای مثبت اهمیت دارد. ممکن است حتی مهم‌تر باشد، چرا که اگر می‌خواهید عکس‌های ساده و تاثیرگذار بگیرید نقطه‌ی خوبی برای شروع است. در ذیل مثال‌هایی از عکس‌های فضای منفی و دلیل تاثیرگذاری آن‌ها آورده شده است.

۳.۱) سنجاقک و آسمان

این یک مثال خوب از ترکیب‌بندی فضای منفی است. عکس بسیار خالی است – حتی می‌توان گفت مینیمالیستی است. فقط دو بخش از عکس جلب توجه می‌کنند: سنجاقک و گیاه. باقی چیزهای درون عکس فضای منفی است و جزو پس‌زمینه شده است.

سوژه‌ها نیز توسط محیط خود کوچک‌تر شده‌اند. انگار که در یک فضای منفی و خالی غوطه‌ور شده‌اند. فضای اطراف‌شان یک حائل بزرگ شده است و روی حال و هوای عکس تاثیر زیادی گذاشته است.

۳.۲) برج ایفل

همه می‌دانند که برج ایفل یک ساختار بزرگ و خارق‌العاده است. ولی در مقایسه با اندازه‌ی آسمان شب، کوچک محسوب می‌شود. این چیزی است که این مثال می‌خواهد برساند. مانند عکس سنجاقک، فضای منفی زیادی در این عکس وجود دارد. بیش از نصف عکس تاریکی است که جزئیاتی هم ندارد.

پس کدام بخش از این عکس جلب توجه می‌کند؟ ساده است: خود برج ایفل، نور و ابر بالای سرش. در مقیاس کوچک‌تر باقی نورهای شهر نیز فضای مثبت محسوب می‌شوند. قسمت‌های دیگر این عکس همه جزو پس‌زمینه هستند. فضای منفی بسیار زیادی دارد.

４) فضای مثبت – پیام عاطفی

فضای مثبت و منفی از این جهت اهمیت دارند که هر کدام حامل پیام‌های احساسی متفاوتی هستند. فضای مثبت چه احساساتی را به همراه دارد؟ دقیقا همان چیزی که انتظارش را دارید: شلوغی، قدرت، حرکت، هرج‌ومرج و قوی بودن.
برخی از این احساسات ممکن است منفی به نظر برسند اما نباید لزوما این گونه باشد.
اگر می‌خواهید عکس شما فعال باشد و مناطق جذاب زیادی داشته باشد، فضای مثبت می‌تواند دقیقا همان چیزی باشد که دنبال آن هستید. در اینجا یک مثال آورده‌ام که عکس حس شدت و قدرت را به همراه دارد:

البته این عکس فضاهای منفی نیز دارد – آب برای مثال – اما فضای مثبت آن نیز زیاد است. المان‌های مختلفی از این عکس جلب توجه می‌کنند که باعث می‌شود نتیجه‌ی نهایی متحرک‌تر باشد.

عکس‌هایی که مقادیر زیاد فضای مثبت دارند، دارای ویژگی‌های زیر هستند:

• شدت
• شلوغی
• قدرتمند
• قوی
• تحرک

５) فضای منفی – پیام عاطفی

احساسات فضای منفی درست برعکس هستند. به عکس‌های شما حس آرامش، صلح و لطافت می‌بخشند. بسته به سوژه‌ی شما ممکن است حس تنهایی یا گرفتگی را نیز منتقل کنند. در حال حاضر فضای منفی در عکاسی خیلی محبوب است.
بخشی از آن مربوط به هدفمندی عکس‌هایی است که فضای منفی زیاد دارند – حس عامدانه و زیبایی‌شناسانه دارند – و بخش دیگر به‌خاطر حقیقت ساده‌ی اندازه‌ی نمایشگر است. مردم این روزها در نمایشگرهای بسیار کوچکی به عکس‌ها نگاه می‌کنند.
یک عکس شلوغ و پرهرج‌ومرج ممکن است روی کاغذ یا روی یک نمایشگر بزرگ زیبا به نظر برسد اما اگر نمایشگر شما فقط سه اینچ عرض داشته باشد، به هم می‌ریزد. اما عکس‌هایی که فضای منفی زیادی دارند، روی نمایشگرهای کوچک نیز خوب کار می‌کنند.

توضیح عکس: فضای منفی این عکس مقیاس بزرگ صحنه و تنهایی کوهنوردان را به نمایش گذاشته است.

چطور فضای منفی پیدا می‌کنید؟ تنها کاری که باید بکنید نگاه کردن به بخش‌های خالی این دنیا است. این کار ممکن است در ابتدا آسان به نظر نرسد – جستجو برای المان‌هایی که جلب توجه نمی‌کنند – اما با گذر زمان طبیعی‌تر می‌شود. برای مثال، سعی کنید آسمان را در ترکیب‌بندی خود لحاظ کنید. آسمان بزرگ است، همه جا هست و در اکثر موارد پر از فضای منفی است.

همین گزاره درباره‌ی عمق میدان نیز صدق می‌کند. با استفاده از تنظیمات دیافراگم، می‌تواند یک عکس با عمق میدان کم بگیرید و شلوغی‌های دور سوژه‌ی خود را حذف کنید. یا اگر این گزینه وجود ندارد، حتی یک دیوار خالی نیز فضای منفی محسوب می‌شود. خلاق شوید و همه جا گزینه‌های خوب پیدا خواهید کرد. عکس‌هایی که مقادیر زیاد فضای منفی دارند، دارای ویژگی‌های زیر هستند:

• خالی بودن
• ساکت و افسرده
• صلح
• آرامش
• مجرد

６) خلاصه

فضای مثبت و منفی یکی از حیاتی‌ترین ابزارها برای عکاسان هستند. آن‌ها روی بعد احساسی عکس تاثیر می‌گذارند؛ چیزی که از هر چیز دیگری مهم‌تر است. برخی عکس‌ها فضای منفی بیشتری دارند و خالی‌تر هستند. باقی آن‌ها پر از فضای مثبت هستند و باعث می‌شود ترکیب‌بندی شلوغ‌تری داشته باشند.
(عکس‌های خاصی هستند که تعادل دارند و در هیچ کدام از این دسته‌بندی‌ها قرار نمی‌گیرند.) همچنین دانستن این نکته مهم است که فضاهای مثبت و منفی در عکاسی بر یکدیگر برتری ندارند. بدون شک، می‌توانید در هر دو صورت عکس‌های موفق بگیرید. کلید آن این است که هر دو حامل احساسات متفاوتی هستند. این همان چیزی است که در عکاسی آن‌ها را مهم می‌کند.

توضیح عکس: این عکس ترکیبی از فضای مثبت و منفی است. و فکر نمی‌کنم به سمت یکی بیشتر از دیگری تمایل داشته باشد. آسمان و چمن فضای منفی زیادی دارند؛ رودخانه و درختان و کوه جلب توجه می‌کنند و فضای مثبت هستند. در مواردی مثل این، احساساتی که با فضاهای مثبت و منفی مرتبط هستند، تاثیر زیادی ندارند.

سوالات متداول